วันเสาร์ที่ 2 สิงหาคม พ.ศ. 2551

ลักษณะกลอนลำ การฟ้อนและทำนองลำ

ลักษณะกลอนลำ การฟ้อน และทำนองลำ
ลักษณะกลอนลำ
ลักษณะของกลอนลำทรงและกลอนลำผีฟ้านั้น ไม่แน่นอนบางครั้งก็ลำเป็นทำนองบางครั้งก็พูดคล้าย ๆ คำผญา ไม่มีกลอนที่ถือว่าไพเราะเหมือนหมอลำหรือลำกลอน ลักษณะบังคับสัมผัสก็ไม่แน่นอน ผู้ลำหรือผู้แสดงและผู้ฟังไม่ได้ยึดถือเรื่องความไพเราะของกลอน แต่จะยึดเอาเนื้อหาของกลอนว่า พูดอย่างไร บางตอนเป็นกลอนกลุ่มคำ เล่นคำเช่นเดียวกับกลอนลำสินไซของท้าวปางคำ บางตอนจะสัมผัสบ้างเช่นเดียวกับลำพื้นลำหมู่ และบางตอนจะมีสัมผัสดีเหมือนกลอนของหมอลำกลอนทุกกลอนทุกประเภทจลำทำนองเดียวกันหมด
ประเภทกลอนลำ
๑. กลอนลำอันเชิญผีฟ้า เป็นกลอนที่ป่าวร้องอัญเชิญผีฟ้าครูอาจารย์ที่ล่วงลับไปที่เคยประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้ในการรักษาคนป่วย ให้มาช่วยขจัดปัดเป่าโรคภัยไข้เจ็บ ซึ่งการประกอบพิธีกรรมจะต้องอัญเชิญและทำพิธีครอบครูเสมอ จะทำให้การประกอบพิธีดำเนินการไปอย่างราบรื่น
๒.กลอนลำเสี่ยงหรือลำส่อง เป็นกลอนที่หมอลำผีฟ้าใช้ลำเสี่ยงทายหาสาเหตุของการเจ็บป่วย เรียกว่า ลำหาข้อหาปล้อง โดยมุ่งเน้นไปถึงสาเหตุของผู้ป่วยที่กระทำการละเมิดหรือสร้างความไม่พอใจต่อผี เช่น ละเมิดต่อผีบรรพบุรุษ ผีไร่ ผีนา ผีบ้าน ผีเรือน ผีตาแฮก เป็นต้น
๓.กลอนลำอ้อนวอน กลอนลำประเภทนี้ใช้ลำในขั้นตอนที่รู้สาเหตุของการเจ็บป่วยแล้วหมอลำผีฟ้าก็จะลำขอขมาลาโทษต่อผีที่คนป่วยได้ล่วงเกิน เป็นต้นว่าผีอาจจะแสดงอาการโกรธ ไม่พอใจออกมาและต้องการเอาชีวิตคนป่วยคนนี้ แล้วหมอลำผีฟ้าก็จะลำอ้อนวอนขอชีวิต
๔.กลอนลำอวยพร เป็นกลอนลำที่อวยพรให้ผู้ป่วยมีกำลังใจในการต่อสู้กับโรคภัยที่เจ็บป่วย มีความสบายอกสบายใจ ซึ่งหมอลำผีฟ้าลำในเชิงจิตวิทยาอันจะทำให้คนไข้มีความรู้ อบอุ่นไม่ได้ถูกทอดทิ้ง แล้วมีความหวังในการมีชีวิตอยู่ต่อไป
๕.กลอนลำส่งเครื่อง คือการลำเพื่อส่งเครื่องใช้สิ่งของต่าง ๆ ตามที่ผีต้องการ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อขอถ่ายชีวิตของผู้ป่วยที่ละเมิดต่อผีฟ้า จำเป็นจะต้องขอส่งเครื่องแลกเปลี่ยนกับชีวิต
๖.กลอนเชิญชวนลงเล่น เป็นกลอนลำชักชวนคนป่วยให้ร่วมฟ้อนรำสนุกสนานกับกลุ่มผีฟ้าที่มารักษา โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้คนป่วยคลายความกังวล และความสิ้นหวังในชีวิต นอกจากนี้ยังทำให้คนป่วยได้ลุกเดินเป็นการออกกำลังกาย จะทำให้ร่างกายอ่อนเพลียสามารถกินข้าวปลาอาหารได้มากอันเป็นผลในเชิงจิตวิทยา
กลอนลำเป็นองค์ประกอบหนึ่ง การลำผีฟ้ายังประโยชน์ทางด้านเป็นสื่อภาษาติดต่อระหว่างมนุษย์กับผี เพื่อสร้างความเข้าใจ เป็นการยุติให้ผีมารังควานทำความเดือดร้อนต่อผู้ป่วยอีก นอกจากนี้ยังทำให้เกิดความไพเราะสนุกสนานในทำนองกลอนลำ ทำให้ผู้ป่วยคลายกังวล ลืมทุกข์ โศกที่ตนเองได้รับ
การฟ้อนรำ
การฟ้อนรำเป็นพฤติกรรมการแสดงออกทางวัฒนธรรมอย่างหนึ่ง ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความสนุกสนานรื่นเริงในประเพณี หรือการละเล่นในท้องถิ่นนั้น ๆ การฟ้อนรำที่สำคัญประการหนึ่งก็คือ การฟ้อนรำประกอบพิธีกรรมเป็นการแสดงออกถึงการเซ่นสรวงบวงพลี เคารพนับถือต่ออำนาจเหนือธรรมชาติ เพื่อให้สิ่งเหล่านี้บันดาลให้สังคมเกิดความสงบสุขตามความปรารถนาของตนเอง
การฟ้อนรำในพิธีกรรมการลำผีฟ้า เป็นการแสดงออกถึงความเชื่อศรัทธาต่อผีฟ้าที่ตนเองเคารพนับถือ เพื่อให้เกิดสันติสุขในหมู่ตน สะท้องให้เห็นถึงความศรัทธาเลื่อมใส ประกอบกับความสนุกสนานดังปรากฏในพิธีการรักษาคนป่วย และวิธีเลี้ยงข่วงผีฟ้า
ลักษณะท่าฟ้อนรำในการลำผีฟ้าไม่มีรูปแบบที่ตายตัว ทั้งนี้เพราะการฟ้อนรำเกิดจากการเข้าเทียมของผีฟ้า ดังจะเห็นได้จากก่อนหมอลำผีฟ้าจะเข้าพิธีฟ้อนรำนั้นมีอาการสั่น ฟ้อนไปตามอำนาจของผีเท่านั้น นอกจากนี้การฟ้อนจะเป็นไปอย่างอิสระปราศจากกฎเกณฑ์บังคับ จากการศึกษาภาคสนามพบว่า เมื่อเริ่มแรกที่ผีเข้าประทับทรงมือทั้งสองข้างจะแกว่งไปข้างหน้าและข้างหลังพร้อมกัน แล้วขาทั้งสองก็จะทำเป็นจังหวะ หลังจากนั้นการฟ้อนก็เป็นไปตามจังหวะโดยส่วนใหญ่น้ำหนักจะตกอยู่เท้าด้านหน้า ส้นเท้าหลังยกขึ้น ส่วนปลายเท้าแตะที่พื้นเคลื่อนจังหวะ อย่างนี้เรื่อยไปแล้วก็ฟ้อนไปตามจังหวะ นางสวย นามจัตุรัส หัวหน้าหมอลำผีฟ้า กล่าวว่า “ท่าฟ้อนรำในพิธีการรำผีฟ้านั้นไม่ได้มีการฝึกหัดหรือร่ำเรียนแต่อย่างใด แต่เป็นการฟ้อนรำตามที่ผีฟ้าเข้าทรง” อย่างไรก็ตามการฟ้อนรำที่ท่วงท่าที่อ่อนช้อย สวยงาม มีจังหวะเนิบ ๆ ลีลาการยกแขนขึ้นลงสลับอย่างสวยงาม ถึงกับมีบทเปรียบเทียบถึงการฟ้อนว่า “ไกวแขนสีเหลืองหล่างคือซ้ายมายโฮง” และ การฟ้อนช้าจะเนิบนาบ บทที่ชักชวนคนป่าลงเล่น (ฟ้อน) จังหวะจะรวดเร็วและเร้าใจ ดังนั้นการฟ้อนรำในการลำผีฟ้า เป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้พิธีกรรมการลำผีฟ้ามีความสนุกสนานและมีความขลังในตัวเอง
ทำนองลำ
ทำนองลำเป็นทำนองลำพื้นหรือลำหมู่ ซึ่งลำประกอบกับแคนลายใหญ่แบบโบราณ จังหวะในการลำจะไปตามเนื้อหาบางแห่งช้า บางแห่งไว บางจังหวะก็หยุดเป่าหมอลำพูด เมื่อฟังลำทำนองตังหวายแล้วเห็นว่าใกล้เคียงกันมาก คือลำกลอนสั้น ๆ แล้วให้คนเป่าต่อพร้อมกับฟ้อนและพูดหลาย ๆ คณะทำนองลำจะไม่คอยแตกต่างกันนัก

ไม่มีความคิดเห็น: